การพัฒนา การพัฒนามนุษย์กับหลักสูตร

บทที่1

การศึกษา การพัฒนามนุษย์ กับหลักสูตร

1.การศึกษาในฐานะเครื่องมือพัฒนา

การศึกษาเป็นเครื่องมือในแบบพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ เป็นพื้นฐานสำคัญของการพัฒนาและเป็นเครื่องมือชี้นำสังคม ผู้ได้รับการศึกษาจึงเป็นบุคลากรคุณภาพและเป็นกำลังสำคัญในการพัฒนาประเทศ

การศึก (Education) เป็นการเพิ่มศักยภาพของมนุษย์ให้สามารถปฏิบัติงานที่มีความแตกต่างจากงานเดิมได้ การศึกษาเป็นกระบวนการพัฒนามนุษย์ทั้งในฐานะที่เป็นมนุษย์โดยตัวของมันเอง และในฐานะที่เป็นทรัพยากรการศึกษา เป็นการพัฒนาคนที่อยู่บนพื้นฐานของความรู้

2.การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์

พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542 พรบ.การศึกษาแห่งชาติ (ฉบับที่2) พ.ศ.2545 และ พรบ.การศึกษาแห่งชาติ (ฉบับที่3) พ.ศ.2553 มีเจตนารมณ์ที่ต้องการเนน้นย้ำว่าการจัดการศึกษาต้อองเป็นไปเพื่อพัฒนาคนไทยให้เป็นมนุษย์ที่สมบรูณ์ ทั้งร่างกาย จิตใจ สติปัญญา ความรูและคุณธรรม มีจริยธรรมและวัฒนธรรมในการดำรงชีวิตสามารถอยู่ร่วมกับผู้อื่นได้อย่างมีความสุข การจัดการศึกษามี 3 รูปแบบ คือ การศึกษาในระบบ การศึกษานอกระบบ และการศึกษาตามอัธยาศัย หลักสูตรการศึกษาระดับต่างๆ ต้องมีลักษณะหลากหลาย ทั้งนี้ให้จัดตามความเหมาะสมของแต่ละระดับ โดยมุ่งพัฒนาคุณภาพชีวิตของบุคคลให้เหมาะสมแก่วัยและศักยภาพ

3.หลักสูตร

3.1ความหมายของหลักสูตร

คำว่า “หลักสูตร” แปลมาจากคำในภาษาอังกฤษว่า “curriculum” ซึ่งมีรากศัพท์มาจากภาษาละติน ที่เปรียบเทียบหลักสูตรกับสนาม หรือเส้นทางที่ใช้วิ่งแข่งอาจเนื่องมาจากการที่ผู้เรียนจะสำเร็จการศึกษาในระดับใดหรือหลักสูตรใดก็ตาม ผู้เรียนจะต้องฟันฝ่าความยากของวิชาหรือประสบการณ์การเรียนรู้ตามลำดับขั้นที่กำหนดไว้ในหลักสูตร เช่นเดียวกับนักวิ่งที่ต้องวิ่งแข่งและฟันฝ่าอุปสรรคไปสู่ชัยชนะ และความสำเร็จให้ได้

กู๊ด (Good, 1973 : 157) ได้ให้ความหมายของคำศัพท์ไว้ในพจนานุกรมการศึกษา (Dictionary of Education) ว่า หลักสูตร คือ กลุ่มรายวิชาที่จัดไว้อย่างมีระบบหรือลำดับวิชาที่บังคับสำหรับการจบการศึกษาหรือเพื่อรับประกาศนียบัตรใยสาขาวิชาหลักต่างๆ เช่น หลักสูกสังคมศึกษาและพลศึกษา

โอลิวา (Oliva, 1982 : 10) กล่าวว่า หลักสูตร คือ แผนหรือโปรแกรมสำหรับประสบบการณ์ทั้งหลายที่ผู้เรียนจะต้องประสบปัญหาภายใต้การอำนวยการของโรงเรียน

วีลเลอร์ (Wheenler, 1974 : 11) ได้ให้ความหมายของหลักสูตรว่า มวลประสบการณ์ การเรียนรู้ซึ่งโรงเรียนหรือสถานศึกษาจัดให้ผู้เรียน

ธำรง บัวศรี (2532 : 6) ได้ให้ความหมายของหลักสูตร คือ แผนซึ่งได้ออกแบบจักทำขึ้นเพื่อได้แสดงถึงจุดมุ่งหมายการจัดเนื้อหาสาระ กิจกรรม และประมวลประสบการณ์ในแต่ระโปรแกรมการศึกษา เพื่อให้ผู้เรียนมีพัฒนาการด้านต่างๆ ตามจุดมุ่งหมายที่กำหนดไว้

3.2 คุณสมบัติของหลักสูตร

คุณสมบัติของหลักสูตร หมายถึง ธรรมชาติหรือลักษณะของหลักสูตรว่าเป็นอย่างไรซึ่งอาจหมายรวมถึงข้อตกลง หรือข้อยอมรับเกี่ยวกับกฎเกณฑ์ของหลักสูตร คุณสมบัติหรือกฎเกณฑ์ของหลักสูตรมีดังนี้

3.2.1.หลักสูตรมีลักษณะเป็นผลวัต (Dynamis) และเปลี่ยนไปตามความต้องการและความเปลี่ยนแปลงของสังคมอยู่เสมอ

3.2.2.การพัฒนาหลักสูตรเป็นการพัฒนาต่อเนื่อง คุณสมบัติข้อนี้มีลักษณะใกล้เคียงและเสริมข้อแรก

3.2.3.หลักสูตรไม่สามารถแสดงกิจกรรมหรือกระทำกิจกรรมต่างๆ ด้วยตัวขิงมันเองได้จึงจำป็นต้องใช้กิจกรรมหรือกระทำอย่างอื่นมาช่วย

3.3ความสำคัญของหลักสูตร

1.หลักสูตรเป็นเสมือนเบ้าหลอมพลเมืองให้มีคุณภาพ

2.หลักสูตรเป็นมาตรฐานของการจัดการศึกษา

3.หลักสูตรเป็นโครงการและแนวคิดในการให้การจัดการศึกษา

4.ในระดับโรงเรียนหลักสูตรจะให้แนวการปฏิบัติแก่ครู

5.หลักสูตรเป็นแนวทางในการส่งเสริมความเจริญงอกงามและพัฒนาการของเด็กตามจุดมุ่งหมายของการศึกษา

3.4องค์ประกอบของหลักสูตร (Curriculum Component)

องค์ประกอบที่สำคัญ คือ

3.4.1.จุดมุ่งหมายของหลักสูตร (Curriculum Aims)

3.4.2.เนื้อหา (Content)

3.4.3.การนำหลักสูตรไปใช้ (Curriculum implementation)

3.4.4.ประเมินผลหลักสูตร (Evaluation)

3.5ลักษณะหลักสูตรที่ดี

1.ตรงตามความมุ่งหมายทางการศึกษา

2.ตรงตามลักษณะของพัฒนาการของในแต่ระวัยต่างๆ

3.ตรงตามลักษณะวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีและเอกลักษณ์ของชาติ

4.มีเนื้อหาสาระในเรื่องที่สอนเพียงพอที่จะช่วยให้นักเรียนคิดเป็น และพัฒนาการทุกด้าน

5.สอดคล้องกับชีวิตประจำวันของผู้เรียน คือ จัดวิชาทักษะ และเนื้อหาวิชาที่เหมาะสมกันที่ส่งเสริมให้ผู้เรียนเจริญงอกงามทุกด้าน

กิจกรรม (Activity)

1.สืบค้นจากหนังสือหรือเครือข่ายอินเทอร์เน็ต เรื่อง การพัฒนามนุษย์ การศึกษาการเรียนรู้และหลักสูตร

ตอบ มนุษย์จะมีการเรียนรู้อยู่ตลอดเวลา และหลายครั้งของการเรียนรู้เหล่านั้นเกิดจากความไม่ได้ตั้งใจ และเกิดขึ้นภายนอกสถาบันการศึกษา นั่นก็ขึ้นอยู่กับว่า มนุษย์คนนั้นเห็นว่า การเรียนรู้สิ่งใดมีประโยชน์และมีคุณค่า และการมีคุณค่าของการเรียนรู้จะขึ้นอยู่กับบุคคลแต่ละคน กลุ่มคน เวลา และ สถานการณ์ในการนำความรู้ที่เกิดจากการเรียนรู้นี้ไปใช้ ทั้งหมดทั้งสิ้น คือ กระบวนการของการศึกษา วัตถุประสงค์ของการศึกษาเรียนรู้นั้นขึ้นอยู่กับบุคคล บางคนเรียนรู้เพื่อมีชีวิตรอด (Survive) บางคนเรียนรู้เพื่อให้มีชีวิตที่เจริญก้าวหน้าขึ้น (Thrive) แต่ก็น่าเสียดายที่ว่า โอกาสที่คนจะเรียนรู้และรับประสบการณ์ในการเรียนรู้นั้นไม่เพียงพอ และไม่เท่าเทียมกัน (Gordon & Rebell, 2007) หลักสูตรจะช่วยแก้ปัญหานั้นได้ 

จึงจำเป็นที่โรงเรียนต้องพัฒนาหลักสูตรเพื่อให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ตลอดชีวิต ในอดีต หลักสูตรทางการศึกษาและการเรียนรู้ เป็นเพียงกระบวนการถ่ายทอดทัศนคติ ความรู้ และทักษะ จากผู้ที่มีประสบการณ์มากกว่าและมีการศึกษาสูงกว่า ไปสู่คนที่มีประสบการณ์และการศึกษาที่ต่ำกว่า เท่านั้น ประกอบกับโดยทั่วไปแล้ว สังคมตระหนักและให้ความสำคัญ ว่า โรงเรียนเป็นสถาบันการศึกษาของสังคมเพียงแห่งเดียวที่ให้โอกาสทางการเรียนรู้กับบุคคลในชาติ ทั้งที่การศึกษาเรียนรู้อาจเกิดขึ้นจากภายนอกห้องเรียนและอาจเกิดขึ้นได้ตลอดเวลา ดังนั้นทฤษฎีการจัดการศึกษาจึงมิได้มุ่งเพียงแค่ทฤษฎีเกี่ยวกับในระบบโรงเรียน หากแต่ต้องรวมถึงทฤษฎีความสัมพันธ์ระหว่างสถาบันกับสมาชิกโดยรวมของสังคม (Gordon & Rebell, 2007) การกำหนดหลักสูตรจะต้องคำนึงถึงหลักการศึกษาพื้นฐานที่ว่า การศึกษาเป็นกระบวนการที่เกิดขึ้นตลอดชีวิต และในทุกสถานการณ์ที่คนมีชีวิตอยู่ร่วม 

2.ศึกษาทำความเข้าใจเพิ่มเติมจาก สุเทพ อ่วมเจริญ กรพัฒนาหลักสูตร : ทฤษฎีและการปฏิบัติ “การพัฒนาหลักสูตร” นิยาม ความหมาย

ตอบ คำว่า “หลักสูตร” ภาษาอังกฤษ เขียนว่า Curriculum มีรากศัพท์มาจากภาษาลาตินว่า“currere” หมายถึง “race – course” หรือเส้นทางที่ใช้วิ่งแข่งขัน เมื่อนำมาใช้ในบริบทของการศึกษา จึงหมายถึง running sequence of courses or learning experience เปรียบเสมือน เส้นทางที่ผู้เรียน จะต้องเรียนรู้และฝึกประสบการณ์ นำไปสู่เป้าหมายความสำเร็จ (วิชัย วงษ์ใหญ่,2554:105)

    ความหมายของ“หลักสูตร” ตาม พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน 2546 คือ ประมวลวิชาและกิจกรรมต่าง ๆ ที่กำหนดไว้ในการศึกษา เพื่อวัตถุประสงค์อย่างใดอย่างหนึ่ง

3.อุปมาอุปมัย : เมื่อการศึกษาเปรียบได้กับเครื่องมือการพัฒนามนุษย์ หลักสูตรเปรียบได้กับสิ่งใด

ตอบ หลักสูตรเปรียบเสมือนสายน้ำ น้ำเปรียบเสมือนความรู้

สายน้ำสามารถเปรียบได้ถึงหลักสูตรที่จะนำพาน้ำอันเปรียบเสมือนความรู้ที่ถูกจัดอยู่ในกรอบกำหนดของขอบเขตสิ่งที่ไหลไปอย่างเป็นระบบมีและจุดหมายปลายทาง

สายน้ำ  เปรียบเสมือน  หลักสูตร

น้ำ  เปรียบเสมือน  ความรู้

พืชพรรณและสิ่งมีชีวิต  เปรียบเสมือน  ผู้เรียน

ดอกผลที่ได้       เปรียบเสมือน   ผลที่ได้จากการประเมิน

4.แรกเปลี่ยนความคิดกับเพื่อนนักศึกษา หรือผู้รู้ประเด็น กฎหมายการศึกษาที่เรียกว่า พระราชบัญญัติการศึกษา การศึกษา และการพัฒนา แนวคิดจากต่างประเทศ

ตอบ ภาพรวมอิทธิพลของต่างประเทศที่มีต่อการจัดการศึกษาไทย -- การจัดการศึกษายุคพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว -- การจัดการศึกษายุคหลังสงครามโลกครั้งที่สอง -- การจัดการศึกษายุคโลกาภิวัตน์ การวิจัยครั้งนี้ได้ทำการวิจัยโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อ

1) ศึกษาอิทธิพลของต่างประเทศที่มีต่อการเปลี่ยนแปลงแนวคิดทางการศึกษาของไทย

2) นำเสนอนโยบายในการพัฒนาการศึกษาของไทยในอนาคต โดยศึกษาเฉพาะอิทธิพลของประเทศตะวันตกเท่านั้น และได้ศึกษาถึงพัฒนาการการจัดการศึกษาของประเทศไทยใน 3 ช่วงระยะเวลาคือ ยุคของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ยุคหลังสงครามโลกครั้งที่สองและยุคโลกาภิวัตน์ สำหรับอิทธิพลทางการศึกษาของต่างประเทศที่ส่งผลกระทบต่อการจัดการศึกษาของประเทศไทยนั้น ได้ศึกษาผลกระทบใน 3 ด้านคือ
 ด้านปรัชญาและแนวคิดทางการศึกษา ด้านกระบวนการจัดหลักสูตรและการสอนต่างๆ และด้านการบริหารจัดการศึกษา